راهنمای مطالعه
آیا برای شما هم تابهحال پیش‌آمده که طرحی را در اینترنت منتشر کنید و برخی هم آن را از شما بدزدند؟ آیا همیشه نگران دزدیده شدن آثارتان روی اینترنت هستید؟
گرافیست‌ها و طراحان وب اغلب با این معضل مواجه هستند. آن‌ها برای نمایش توانمندیهای خود نمونه کارهایشان را در فضای مجازی منتشر می‌کنند اما با این کار بیشتر در معرض سو استفاده قرار میگیرند.
برخی خواسته یا ناخواسته هر تصویر یا فایل گرافیکی را که در اینترنت پیدا می‌کنند را بدون اشاره به نام صاحب اثر از آن برای مقاصد شخصی استفاده می کنند. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که سازنده و صاحب اثر اصلاً از آن خبردار نمی‌شود.
الهام گرفتن یا دزدی؟
آیا برای شما هم پیش‌آمده که کسی اثرتان را تمام و کمال بدزدد و ادعا کند که تنها از آن الهام گرفته است؟
مرز باریکی میان دزدیدن و الهام گرفتن وجود دارد. طراحی شما می‌تواند باعث شود کسی از آن الهام بگیرد و یک اثر کاملاً متفاوت و منحصربه‌فرد خلق کند. از طرف دیگر، یک طراح وب ممکن است عناصری از طراحی شما را بردارد و با اعمال تغییرات، آن را به یک اثر گرافیکی دیگر تبدیل کند. این فرد ممکن است ادعا کند از طراحی شما فقط الهام گرفته و بگوید که طراحی‌اش با اثر اصلی کاملاً متفاوت است. صرف‌نظر از ادعای این فرد، شما به‌خوبی متوجه حقیقت ماجرا هستید و میدانید که اثرتان دزدیده شده!
این مورد دائماً در کارهای طراحان وب نه‌چندان خبره و البته تازه‌کار، دیده می‌شود. برخی از آن‌ها ممکن است از عهده اتمام پروژه‌های طراحی‌شان برنیایند و از طراحی‌های دیگران دزدی کنند. آن‌ها خیال می‌کنند که مشتری و کارفرمای پروژه هرگز متوجه «عناصر دزدی» در طراحی جدید نمی‌شود.
ممکن است بسیاری از طراحان ادعا کنند این کار «الهام گرفتن» است، اما شما به‌خوبی میدانید که الهام گرفتن و دزدی متفاوت هستند.
متأسفانه دنبال کردن وضعیت طراحی‌ها و کنترل کردن آن‌ها برای طراحان کار دشواری است و هرگز نمی‌توانند به‌اندازه کافی از دزدیده نشدن طراحی‌هایشان مطمئن شوند.
البته نباید بی انصافی کنیم و تمام طراحی‌ها را کپی برداری بدانیم. تولیدات بالا، روند سادگی محض در طراحی مدرن امروزی، شانس اینکه طراحی‌ها به شدت شبیه هم باشند را زیاد کرده است.
در اینترنت وجود دارد پس می توان استفاده کرد
بسیار از مردم و عموم کاربران معمولی وب اصلاً از وضعیت قانونی فعالیت‌های اینترنتی‌شان اطلاعی ندارند. درواقع اکثر مردم فکر می‌کنند که اینترنت و تمام محتوای تصویری آن در دسترس همگان قرارگرفته تا هر طور که می‌خواهند از آن استفاده کنند.
وبلاگ‌نویس‌های بسیاری وجود دارند که ترافیک صفحاتشان بالاست و کاربران زیادی روزانه به آن‌ها سر می‌زنند. اغلب آن‌ها هر تصویری که در موتور جستجوی گوگل ببینند و خوششان بیاید را ذخیره کرده و بعداً در مطالب خودشان هم منتشر می‌کنند. هیچ‌کدام از آن‌ها نمی‌دانند این کار ممکن است مشکلات قانونی برایشان به وجود آورد.
در موارد دیگر، بسیاری از مردم طراحی‌های فاقد اطلاعات و حق کپی‌رایت را می‌دزدند. آن‌ها نمی‌دانند که همه تصاویر به‌محض انتشار، سند دارای کپی‌رایت به شمار می‌آیند. این موضوع برای تمامی تصاویر روی اینترنت صدق می‌کند حتی اگر نشانه کپی‌رایت و جمله معروف «تمامی حقوق محفوظ است» پایین آن دیده نشود.
برای طراحان وب و گرافیست‌ها خیلی سخت است که ببینند اثر و طراحی‌شان بدون اینکه درآمدی از آن کسب کنند، جای دیگری منتشر شده باشد. این طراحی‌ها و تصاویر نتیجه تلاش و صرف انرژی شما به‌عنوان طراح هستند و شایسته نیست که بدون اشاره به سازنده و منبع اصلی اقتباس، منتشر شوند. این نکته را هم فراموش نکنید که دزدیدن آثار درواقع نقض صریح قانون کپی‌رایت است. البته وضع «کپی رایت در ایران» هم که معلوم هست و نیازی به توضیح اضافی نیست!
مقاله مرتبط: اصل بقای کپی رایت در ایران
اگر متوجه شوید کسی اثرتان را دزدیده، چه‌کار می‌کنید؟
طرح شکایت دراین‌باره ممکن است دردسرهای زیادی داشته باشد. خوشبختانه این مشکل را می‌توان پیش از رخ دادن واقعه تا حد زیادی رفع کرد. این روش مخصوصاً برای کاربرانی مناسب است که اصلاً از قوانین کپی‌رایت اطلاعی ندارند و کاملاً غیرعمدی به بازنشر محتوای شما می‌پردازند. البته این موضوع را هم باید بگوییم که اکثر طراحان به دلیل مشکلات مالی و عدم توانایی در پرداخت هزینه‌ها، نمی‌توانند دزدی‌های جدی از طراحی‌هایشان را پیگیری کنند.
از طراحی‌هایتان به‌خوبی محافظت کنید
آیا وکیل رسمی برای احقاق حقوق ازدست‌رفته‌تان دارید؟ البته اگر به‌اندازه کافی می‌توانید برای حفظ امنیت طراحی‌ها و آثارتان هزینه کنید، هیچ مشکلی نیست. حتی بهتر است با یک گروه از وکلای خبره دائماً مشورت کنید. اغلب طراحان فریلنسر نمی‌توانند هزینه‌های گزاف مشاوره حقوقی را پرداخت کنند. آن‌ها باید کارهایشان را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که خودبه‌خود از خودشان مراقبت کنند و مانع دست‌درازی دزدها شوند.
برای حفاظت از آثار طراحی آنلاینتان می‌توانید کارهای زیادی انجام دهید. البته این روش‌ها هرگز نمی‌توانند طراحی‌هایتان را ۱۰۰% از گزند دزدان اینترنتی دور کنند اما کفه ترازو را تا حد زیادی به‌طرف شما پایین می‌کشند و اجازه نمی‌دهند تمام حقوقتان پایمال شود.
اعلام کپی‌رایت
یک پیام هشدار در صفحات پربازدید طراحی کنید و به مخاطبان و کاربران اطلاع دهید که این محتوا دارای حق کپی‌رایت است. همان جمله «تمامی حقوق محفوظ است» را می‌توانید به کار ببرید تا اگر کاربری از این موضوع اطلاع نداشت، متوجه اشتباه احتمالی‌اش شود. البته این هشدار ساده ممکن است از حمله دزدان جدی جلوگیری نکند اما قطعاً کاربرانی که از مشکلات حقوقی مطلع نیستند را متوجه این خطر می‌کند. این کار درواقع مانند این است که یک علامت هشدار درب منزلتان نصب کنید و رویش بنویسید این مکان به دزدگیر مجهز شده است. حتی اگر این جمله حقیقت نداشته باشد، دزدان زیادی را از احتمال وجودش ترسانده و از ورودشان جلوگیری می‌کند. دزدهای اینترنتی هم تنها با تصور وجود خطر، از دردسرهای حقوقی دوری می‌کنند.
واترمارک یا درج نشانه مخصوص
واترمارک هم یکی دیگر از عوامل بازدارنده در مقابل دزدیده شدن طرح‌های هنری است. البته طراح‌ها معمولاً تمایلی ندارند طراحی‌هایشان را با افزودن نشان و امضا تغییر دهند اما برخی معتقدند استفاده از واترمارک به شکل لوگوی شخصی یا امضا، یکی از بهترین بازدارندگان دزدی است. در این مورد پیشنهاد می‌کنیم از یک لوگوی کوچک و امضایی شخصی در قسمت پایین صفحه استفاده کنید.
CopyScape – از این وب‌سایت به‌منظور کنترل وضعیت نشر طراحی‌هایتان استفاده کنید تا هرکدام که گوشه‌ای از اینترنت بازنشر شده‌اند، شناسایی شوند.
اجازه انتشار دهید
وقتی شما محتوا و طراحی ساخت خودتان را در فضای وب منتشر می‌کنید، قوانین کپی‌رایت به‌منظور جلوگیری از بازنشر بدون اجازه آن‌ها به شما کمک می‌کنند.
اگر کسی طراحی شما را بدزدد و از آن برای مقاصد تبلیغاتی استفاده کند، قانون کپی‌رایت را صراحتاً نقض کرده است. همچنین اگر کسی بدون اجازه برای تولید محتوای تازه از اثر دارای حق کپی‌رایت اقتباس کند، از خط قرمز این قانون عبور کرده است.
اگرچه این کارها خلاف قانون هستند، مردم بازهم آثار و طراحی‌های دیگران را می‌دزدند و طراحان خلاق هم صرفاً به خاطر هزینه‌های گزاف از تعقیب قانونی این متخلفان منصرف می‌شوند. آن‌ها به‌جای پنهان کردن و عدم انتشار آثار خلاقانه‌شان، مشکل پیش رو را به روش دیگری حل می‌کنند. طراحان می‌توانند به عموم کاربران اجازه دهند تا آثارشان را تحت شرایط مشخصی، استفاده و بازنشر کنند. این روش همان چیزی است که از آن به‌عنوان «اعطای مجوز نشر به دیگران» یاد می‌کنیم.
اعطای مجوز باعث می‌شود طراحی شما در دسترس عموم قرار گیرد و شما هم بتوانید نشر و توزیعش را تحت نظر بگیرید. این روش همچنین از نقض کپی‌رایت جلوگیری کرده و دزدان اینترنتی را از دزدیدن طراحی‌تان بازمی‌دارد.
شما به‌عنوان دارنده حق کپی‌رایت، میزان استفاده و بازنشر طراحی‌تان را تعیین می‌کنید. مجوزهای مشخصی وجود دارند که به کاربران اجازه می‌دهند مادامی‌که نام منبع و صاحب اثر ذکر شود، بتوانند آن را به‌صورت عمومی مورداستفاده قرار دهند؛ اما سایر مجوزها تنها تحت شرایط معین و سخت‌گیرانه‌تری اجازه می‌دهند طراحی موردنظر را کپی کرده یا از آن اقتباس کنند.
Creative Commons یکی از محبوب‌ترین مجوزهای متن‌باز است که مورداستفاده طراحان حرفه‌ای و خلاق قرار می‌گیرد. این مجوز درواقع یک مجوز سه لایه ایست که تقریباً تمام کاربران اینترنت قادر به درک آن هستند.
وقتی از مجوز نشر برای آثار و طراحی‌هایتان استفاده می‌کنید، هنوز هم مالک تمام حقوق کپی‌رایت آن هستید اما به دیگران اجازه می‌دهید تا از آن در شرایطی که خودتان تعیین کرده‌اید و قابل‌قبول میدانید، استفاده کنند.
انواع مجوزهای نشر
۱ – مجوز نشر عمومی با ذکر منبع (Attribution)
مجوز نشر عمومی یا Attribution یکی از ساده‌ترین مجوزهای این زمینه است. این مجوز به دیگران اجازه می‌دهد مادامی‌که نام صاحب اثر یا منبع اصلی را ذکر می‌کنید، بتوانید آن را بازنشر دهید یا از آن برای تهیه یک اثر جدید استفاده کنید.
۲ – مجوز تخصیص غیرتجاری (Attribution NonCommercial)
مردم می‌توانند تحت این مجوز، طراحی‌های شما را کپی کرده و از آن‌ها تنها برای مقاصد غیرتجاری بهره ببرند. در این مجوز هم باید نام منبع اصلی یا صاحب اثر ذکر شود.
۳ – مجوز تخصیصی اشتراکی (Attribution-ShareAlike)
این مجوز هم تا حدودی به مجوز متن‌باز نرم‌افزاری شبیه است و هر اثری که با توجه به طراحی شما خلق شود، باید مجوزی شبیه طراحی اولیه داشته باشد. کاربرانی که برای مقاصد تجاری از اثر شما استفاده کرده یا با دست‌کاری آن یک طراحی تازه ایجاد کرده‌اند، باید نام شما را در اثرشان ذکر کرده و همچنین از مجوز نشر طراحی شما استفاده کنند. دائره‌المعارف آنلاین ویکی‌پدیا نمونه معروف استفاده از این مجوز است.
۴ – مجوز تخصیص غیر اقتباسی (Attribution-NoDerivs)
وقتی این نوع مجوز را انتخاب می‌کنید، یعنی به دیگران اجازه می‌دهید تا طراحی شما را بدون هیچ‌گونه تغییر و برداشتی فقط بازنشر کنند. تمام محتواهای گرافیکی و تصاویر باید بدون تغییر منتشر شوند و حتماً نام شما یا وب‌سایتتان به‌عنوان خالق و صاحب اثر هم ذکر شود.
۵ – مجوز تخصیص اشتراکی و غیرتجاری (Attribution-NonCommercial-ShareAlike)
این مجوز همان‌طور که از نامش برمی‌آید، به مجوز تخصیص اشتراکی شبیه است و البته از استفاده و بازنشر طراحی شما برای مقاصد تجاری جلوگیری می‌کند.
۶ – مجوز تخصیص غیرتجاری و غیر اقتباسی (Attribution-NonCommercial-NoDerivs)
این مجوز مخصوصاً برای طراحان وبی مناسب است که می‌خواهند طراحی‌شان تحت شرایط بسیار محدودی مورداستفاده دیگران قرار گیرد. تخصیص غیرتجاری و غیر اقتباسی اجازه نمی‌دهد دیگران از طراحی شما برای مقاصد تجاری‌شان استفاده کنند. آن‌ها می‌توانند تصاویر شما را دانلود کنند و با دیگران به اشتراک بگذارند اما اجازه ندارند در آن‌ها هیچ‌گونه تغییری اعمال کنند.
کدام مجوز را انتخاب می‌کنید؟
برای اینکه بتوانید بهترین و مناسب‌ترین مجوز را با توجه به شرایط خودتان انتخاب کنید، ابتدا باید به این سؤال‌ها پاسخ دهید:
۱ – آیا می‌خواهید به دیگران اجازه دهید از طراحی شما برای هدف‌های تجاری‌شان استفاده کنند؟
اجازه دهید ابتدا مفهوم تجاری و غیرتجاری را به شما توضیح دهیم. استفاده برای مقاصد تجاری یعنی دیگران مجاز هستند تصاویر شما را بفروشند یا به هر نحو دیگری از آن کسب درآمد کنند و مفهوم غیرتجاری هم یعنی کاربران اجازه دارند تا از آثار شما برای مقاصد شخصی استفاده کنند و نمی‌توانند از آن‌ها بهره مالی ببرند.
این تعاریف گاهی ممکن است پیچیده به نظر برسند. مثلاً تصور کنید یک کاربر یا اصطلاحاً ناشر قصد دارد در وبلاگش یک تصویر حاوی تبلیغات منتشر کند. حالا یک سؤال مهم پیش می‌آید. آیا این تصویر با هدف کسب درآمد منتشر شده؟ برخی معتقدند که پاسخ این سؤال «آری» است چراکه تصویر مذکور پس از انتشار بخشی از آن وبلاگ به شمار می‌رود و وبلاگ هم حاوی محتوای تبلیغاتی است. نتیجه این زنجیره ارتباطی هم به کسب درآمد و تجارت منتفی می‌شود. دسته دیگری هم وجود دارند که ادعا می‌کنند تصویر مذکور در هیچ فعالیتی به‌صورت مستقیم و برای کسب بهره دخیل نیست پس استفاده از آن کاملاً غیرتجاری خواهد بود. این موضوع همچنان موردبحث کارشناسان و کاربران دنیای مجازی است و منابع Creative Commons هم نظرسنجی‌های متعددی را دائماً درباره این موضوع برگزار می‌کند.
اگر نمی‌خواهید تصاویر و طراحی‌هایتان توسط شرکت‌ها و اشخاص دیگر به بهره‌برداری برسد و از آن کسب درآمد کنند، حتماً از مجوزهای غیرتجاری استفاده کنید.
۲ – آیا می‌خواهید به دیگران اجازه دهید برای خلق یک اثر جدید از طراحی شما برداشت و اقتباس کنند؟
آثار اقتباسی در قوانین کپی‌رایت آمریکا این‌گونه تعریف‌شده‌اند:
آثار مأخوذ و تقلیدی آثاری هستند که بر اساس یک یا چند اثر موجود، طراحی‌شده‌اند. این آثار ممکن است ترجمه، تنظیم قطعه موسیقایی، نمایشنامه، داستان و روایت، انیمیشن، فیلم، صدای ضبط شده، بدل هنری، اثر خلاصه، تلخیص شده یا هر شکل دیگری با قابلیت از نو خلق کردن و اقتباس باشند. هر اثر بازبینی‌شده یا شامل یادداشت با مرجع، تفسیر با منبع، تعدیل و اصلاح که به‌طورکلی یک اثر دیگر را بازتاب دهد، اثر مأخوذ و اقتباسی به شمار می‌رود.
اثر مأخوذ درواقع چیزی است که از دل اثر اصلی بیرون آمده. اگر می‌خواهید تمام تصاویر و گرافیکی که خلق کرده‌اید همیشه بدون تغییر باقی بماند، باید از مجوز غیر اقتباسی استفاده کنید.
منابع Creative Commons هم ابزارهای بسیار مناسبی برای انتخاب مجوز دارند و کد مجوز انتخابی را برای درج در وب‌سایت، به شما ارائه می‌کنند.
آیا تابهحال برای شما هم پیش‌آمده که کسی طراحی‌تان را بدزدد؟ آیا از مجوزهای مخصوص نشر برای حفظ امنیت آثارتان استفاده می‌کنید؟ به نظر شما کدام‌یک از این مجوزها مناسب‌تر هستند؟
راهکار شما برای جلوگیری از کپی شدن طراحی هایتان چیست؟
